«Φανερός χορός. Μυστικός σκοπός;»
Βιωματικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες (παιχνίδια ρόλων) με θέμα το χορό «Καγκελάρι» για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου

Σχεδιασμός και Εφαρμογή Δραστηριοτήτων: Ζαχαρένια Σταύρου, Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (1)

Για την εκπαιδευτική αυτή συνάντηση αξιοποιήθηκαν μέθοδοι που βασίζονται στο θεωρητικό πλαίσιο της βιωματικής μάθησης, όπως ανάγνωση παραμυθιού, θεατρικό παιχνίδι, καταιγισμός ιδεών, δραστηριότητες άμεσης εμπειρίας (συνέντευξη), δημιουργικής έκφρασης και επιτόπιας παρατήρησης (άγγιγμα φουστανέλας Λαογραφικού Μουσείου) και στις αρχές της ομαδοσυνεργατικής μάθησης.

Ανάμεσα στους γνωστικούς στόχους της εν λόγω εκπαιδευτικής συνάντησης ήταν οι συμμετέχοντες να γνωρίσουν τους κοινωνικούς και εθνικούς σκοπούς του χορού «Καγκελάρι», να αντιληφθούν τον τρόπο διατήρησης της εθνικής ταυτότητας και των συνεκτικών δεσμών των Ελλήνων κατά την Οθωμανική περίοδο, να κατανοήσουν ότι το Καγκελάρι, όπως κι άλλοι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί, είναι κατά βάση συνδεδεμένοι με τη θρησκευτική λατρεία και ότι οι Οθωμανοί παρά τις πιέσεις πρόσφεραν κάποια προνόμια στον ελληνικό λαό επιτρέποντας την ελεύθερη εκτέλεση της ορθόδοξης λατρείας (εορτασμούς, πανηγύρια και άλλες θρησκευτικές τελετές). Σε επίπεδο δεξιοτήτων, στόχος ήταν οι συμμετέχοντες να συνεργαστούν και να νιώσουν χαρά μέσα από τις ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες και να μπορούν να ελέγχουν με ακρίβεια τις κινήσεις τους και τον συντονισμό τους, συγχρονιζόμενοι με τους άλλους στα παιχνίδια ρόλων. Σε επίπεδο στάσεων, στόχος ήταν οι συμμετέχοντες να εξοικειωθούν με το χορευτικό δρώμενο και να επιδιώκουν να συμμετέχουν ενεργά στο Καγκελάρι, μελλοντικά, χορεύοντας και τραγουδώντας. Κατά την επιδίωξη και επίτευξη των ανωτέρω στόχων γεννήθηκε ακόμα ένας, η εκπαιδευτική συνάντηση να αποτελέσει ευκαιρία γνωριμίας μεταξύ των παιδιών που κατάγονται από τη Ροδαυγή και διαμένουν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό και τους επισκέπτες που αγαπούν ιδιαιτέρως το χωριό.

Περιγραφή Δραστηριοτήτων

Η εφαρμογή των δραστηριοτήτων διήρκησε περίπου μιάμιση ώρα. Αρχικά, η εκπαιδευτικός γνωρίστηκε με τους συμμετέχοντες και έγινε ο χωρισμός των ομάδων. Ως αφόρμηση χρησιμοποιήθηκε ένα παραμύθι (της εκπαιδευτικού) με πρωταγωνιστές δύο παιδιά που κατοικούσαν στην Ροδαυγή κατά την Οθωμανική περίοδο, ένα Ελληνικής κι ένα Οθωμανικής καταγωγής. Το παραμύθι είχε διαιρεθεί σε 3 μέρη-χαρτάκια, τα οποία κρύφτηκαν σε σημεία περιμετρικά της πλατείας του χωριού με σκοπό την ανεύρεσή τους από τις ομάδες και την τοποθέτησή τους στη σωστή σειρά. Το περιεχόμενο της ιστορίας αυτής στάθηκε ως αφορμή για να διατυπωθούν ερωτήματα και να συζητηθεί η ύπαρξη Οθωμανών στη Ροδαυγή, οι γλωσσικές επιρροές (δάνεια) και η ενδυμασία των Ελλήνων εκείνης της εποχής, παρουσιάζοντας στα παιδιά μία πραγματική φουστανέλα (δανεισμένη από το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού).

Μέσω ερωτήσεων, τα παιδιά διαπίστωσαν πως το χορευτικό δρώμενο διατηρήθηκε ανά τους αιώνες χάρη στο σεβασμό που επεδείκνυε η Οθωμανική διοίκηση απέναντι στα ελληνικά έθιμα με θρησκευτικό χαρακτήρα. Επιπρόσθετα, συζητήθηκε το κυκλικό σχήμα και η ετυμολογική προέλευση του ονόματος του χορού, οι ημέρες που χορεύεται (την Τρίτη του Πάσχα και στον εορτασμό της Αγ. Παρασκευής) και ο λόγος που διεξάγεται μία ημέρα μετά τον εορτασμό της Αγ. Παρασκευής, στις 27 Ιουλίου, καθώς και η πρωινή ώρα διεξαγωγής του χορευτικού δρώμενου τα παλιά χρόνια λόγω της έλλειψης ρεύματος σε αντίθεση με τις δυνατότητες της σημερινής εποχής.

Στη συνέχεια, προκειμένου τα παιδιά να πληροφορηθούν για τους σκοπούς του χορού τούς ανατέθηκε να γίνουν δημοσιογράφοι και χωρισμένοι σε ομάδες να αναζητήσουν στο χώρο της πλατείας ντόπιους γνωστούς και άγνωστους που θα τους προσεγγίσουν ευγενικά για να τους πάρουν συνέντευξη. Οι συνεντευξιαζόμενοι είχαν ενημερωθεί από την ανωτέρω εκπαιδευτικό για την συμμετοχή τους στη δραστηριότητα και είχαν επεξεργαστεί και προετοιμάσει το ρόλο τους, ώστε τα λεγόμενά τους να βασίζονται σε προφορικές αφηγήσεις και ακούσματα των προγόνων τους, αλλά και γραπτές ιστορικές πηγές. Οι μικροί δημοσιογράφοι αφού συνέλεξαν όσες πληροφορίες χρειάζονταν, επέστρεψαν στο σημείο συνάντησης των ομάδων για να παρουσιάσουν στην ολομέλεια της ομάδας τους σκοπούς του χορού «Καγκελάρι».

Με αφορμή ορισμένους στίχους του τραγουδιού όπως «Όλο αγόρια και παιδιά και κορίτσια ανύπαντρα», ζητήθηκε από τα παιδιά να περιγράψουν από την εμπειρία τους – καθώς στην πλειονότητά τους είχαν χορέψει το Καγκελάρι στο παρελθόν- τη χορευτική διάταξη του χορού (ποιοι χόρευαν, με ποια σειρά έμπαιναν οι γυναίκες κλπ.). Αμέσως, τους μοιράστηκαν κάρτες που ανέγραφαν τους εξής ρόλους: παπάς, μπαϊρακτάρης, ηλικιωμένος άντρας, παντρεμένος άντρας, ανύπαντρος-υποψήφιος γαμπρός, ηλικιωμένη γυναίκα, παντρεμένη γυναίκα, ανύπαντρη-υποψήφια νύφη και παιδί.
Το κάθε παιδί κρεμώντας από τον λαιμό τη δική του κάρτα-ρόλο, είχε ως αποστολή να βρει τη θέση του στο χορό μέσα σε λίγα λεπτά.

Έχοντας λάβει τη θέση τους στο χορό και προσθέτοντας τρεις ακόμα ρόλους των μελών της Οθωμανικής διοίκησης (Αγάς, Μοντήρης, Ζαπτιές) το παιχνίδι ρόλων με τίτλο «Μυστικό παιχνίδι» ήταν έτοιμο να ξεκινήσει. Αποστολή των χορευτών ήταν να χορεύουν και να τραγουδούν και ταυτόχρονα να προσπαθούν να μεταφέρουν προφορικά ένα μυστικό μήνυμα σε κάθε χορευτή στο Καγκελάρι χωρίς, όμως, να γίνουν αντιληπτοί από τα μέλη της Οθωμανικής διοίκησης. Οι ευκαιρίες για να μεταφέρουν το μήνυμα ήταν α) τη στιγμή που δύο από τους χορευτές σηκώνουν τα χέρια τους σχηματίζοντας καμάρα και οι υπόλοιποι περνούν από κάτω, β) τη στιγμή που σχηματίζονται τα Καγκελίσματα, δηλαδή χορευτικοί ελιγμοί κατά τους οποίους οι χορευτές χορεύουν αντικρυστά και πλησιάζουν ο ένας τον άλλον και γ) όταν οι μπροστινοί χορευτές τραγουδούν ένα στίχο και οι υπόλοιποι σιωπούν. Από τα συμμετέχοντα παιδιά στο παραπάνω δρώμενο, όσα υποδύονταν τα μέλη της Οθωμανικής διοίκησης, διατηρώντας μία απόσταση από τους χορευτές, παρακολουθούσαν δείχνοντας τυπικά σεβασμό στο έθιμο, αλλά απομάκρυναν από τη χορευτική ομάδα όποιον έβλεπαν να μιλά αντί να τραγουδά, γιατί αντιλαμβάνονταν ότι κάποιο μυστικό διέδιδαν μεταξύ τους και ήθελαν να ανακόψουν τη μετάδοσή του. Μετά την ολοκλήρωση όλων των δραστηριοτήτων, οι συμμετέχοντες αναστοχάστηκαν και κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους από τη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες αυτές.

(1) Αφετηρία αυτού του σχεδιασμού ήταν η εργασία της Ζαχαρένιας Σταύρου στο μάθημα «Παιδαγωγικά της Λαογραφίας» με καθηγητή τον κ. Κατσαδώρο κατά τις σπουδές της στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου